અનુભવબિંદુ

અનુભવબિંદુ અખો

 કુંડલિયા

પરમધામ પરમાત્મ હરિ, પ્રથમ કરૂં પરણામ;
પરમજ્યોતિ પરબ્રહ્મ સદા, જ્યાં નહિ રૂપ ને નામ.
ત્યાં અણછતો, થૈ પરણમું, વર્ણવુંવાજ્યવિલાસ
જ્યાં મન વાણી પહોંચે નહીં, ત્યાં શું કહી સ્તવે દાસ.
નિર્ગુણમાં ગુણ અણછતા, આરોપી અખે ઓચર્યું;
સત્ય સત્ય પરમાતમા, હું નહિ એવી સ્તુતિ કરૂં. ૧

છપ્પય

નિર્ગુણ ગણપ્તિ નામ, ધામ ધર ગુણને આલે’
સ્તુતિ અંબરાતીત , દ્વૈતનિર્લિંગી નરાળે.
ત્યાં આરોપ્યા ગુના ઈશ, શીશ ઢળે જેને ચંમર.
નિકટ રહે અષ્ટસિદ્ધિ, નિધિ નવ ને બહુ અંમર
સુર વિણાધર તેથકે, ચિદ્શક્તિ મહા સરસ્વતી;
જમલો જાણી અખો સ્તવે, સર્વાતીત સર્વનો પતિ. ૨

અનુક્રમે કહું એહ, જેહ છે પ્રપંચપારે;
તત્ત્વમસિપદ જેહ, તેહ કહું વાની ઉચારેં.
કૈવલ્ય ઈશ્વર જીવ, ભેવ કહું વિવિધ વિચારે;
અંબરવત મન થાય, જાય ગુણ તત્ત્વજ ધારે;
____ ભક્તિ વૈરાગ્ય ધર, બોલે અખો વાની અમળ;
એ ભાષા બ્રહ્મવિચાવિધિ, સઅમઝે તો નર જળકમળ . ૩

જાણીને જગદીશ, સહીશ સદ્ગુરુને નામી;
અવસર છે આ વાર, સાર શ્રીપતિ ભજ સ્વામી;
તે જાવું નથી દૂર, ઉર અંતર અવલોકી ;
ટાળ અસત અહંકાર, ચાર સ્થળે રહ્યો ઈ રોકી;
ચરણકમળ ગુરુદેવનાં, સેવંતાં સદ્ય હરિ મળે;
જેમ અર્કતણા ઉધ્યોતથી , અખા અંધકાર સેજે ટળે. ૪

મહાપદ તેજ મહંત, સંત શયાળા જાણે;
જ્યાં લઘુબુધનો નહિ લાગ, વાક્ય વિચિત્ર વખાણે;
મનસા વાચા કાયા, પાયાવન પંથ વિચરવો;
સગુરો જાણે સંચ, પંચપર અનુભવ ધરવો;
લિંગચતુષ્ટયવિણ અખા, ચિદ યોનિ ચહુ દિશ ભર્યો;
નિરાલંબ નર નાગ સુર, અલગ રહ્યો સત આવર્યો ૫
 
નહિ તેજ ને તોયે , દોયા નહિ અવનિ વાએ;
આકાશથી આઘુંજેહ, નિગમ ત્યાં નેતિ ગાએ;
ત્રિગુણ નહીં તે શૂન્ય, પુન્ય નહિ પાપ ના ધારે;
રક્ત પીત નહિ શ્વેત, શ્યામ નહિ નીલ વિચારે.
ગતિ અવગતિ તે ત્યાં નહીં, તો કહો વિચાર કૈ પેર વદે;
અંબરવત ત ઇશને , ઓળખ અખા સદ ગુરુ રુદે . ૬
 
દેશ વિદેશા ના ભાત, જાત નહિ વર્ણ વિચારે;
દૃશ ષટ અષ્ટ ને એક , ચેક પરપંચની પારે;
ભાનું ભુવન મધ્ય વાસ, ઉજાસ અંબરથો આપે;
એ જગત જાળ જંજાળ, કાળ માયા શિર થાપે;
આપ અંબુ અંબુજવિધ , અલગ રહ્યો જળથી અકળ;
સહેજ વિલાસ શ્રી હરિ તણો, સમઝ અખા વરતે સકળ. ૭

મહાપદ એ મરણ, ચરણ વિણ ચિદ્માં દીસે;
અવલોકે બહુ લોક, જેમ મુખ વિના અરીસે;
જેમ દીપકને એક દેહ, તેહથી થાય અનંતા;
તેમ વસ્તુ વિશ્વ ઉત્પન્ન, અન્ય નહિ આપ નિયંતા;
લોક ચૌદ લગી વિસ્તર્યું, અંબર આઘું એમ લહ્યું;
અખા આપ વિસ્તાર વિધ, જગત ભેદ જાની કહ્યુ6. ૮

હવે અવનીનો કહું અર્થ, વૃથા રહે અવસર ખોતા;
સહેલે જે સમઝાય, કાય મન સ્થિર કરિ શ્રોતા;
ભૂત ભુવન વૃક્ષ ધાત, સાત વાસ્નાદિક અનુપે;
સુર નર નાગ વૈકુંઠ લગેં, દૃષ્ટે દીસે જે સહુ;
અખા અવની એક તેમ, આત્મા વ્યાપી રહ્યો બહુ. ૯

વલી કહું એક દૃષ્ટાંત, શાંતિ મન સુણતાં પામે;
પુરુષે કરીયું શયન, ઘેન જેમ જાગ્રત વામે;
વધ્યો સ્વપ્ન સઅંસાર, પારણે પોઢ્યો રોજે;
હય હસ્તી નહિ પાર, ચાર પ્રિય પુત્ર બિરાજે;
લક્ષકોટિ રૂપે અખા, જંત જેમ એક વિસ્તર્યો;
સર્વાતીત એમ આત્મા, એ પરે સભરો ભર્યો. ૧૦

જેમ વારિધ કેરૂં વારિ, સઅકળ દિશામાં ચાલે;
ઊગરતું રહે અંબુ, સર્વ ઢળી આવે ઢાળે;
તે નામ નદીનું ધરાય, ન્હાય સહુ મહિમા ભાળે;
ગર્વ ભરી ગાજે અખા, સરૂં ન લહે સરિતા સહી;
જેમ સાગર તેમ શ્રી હરિ વચેં, જીવ નદી થઇ હું વહી. ૧૧

જીવ થતાં જંજાળ, કાળ માયાવશ પડિયો;
પિતૃ ઋણ ગ્રહા દેવ, સેવની વણજે જડિયો;
ધન દારા સુત માત, તાત જીવિકા વશ વરતે;
આંધક ન્યૂનતા જોઇ, તોય છુટે નહિ મરતે;
અનસમઝે અહમેવ વશ, મર્મ ના સમઝે મંદમતિ;
પ્રપંચ્માંહી પચ્યો અખા, જેમ સર્પ પરશે વણ સે દધિ. ૧૨

અકસ્માત ઉલાળ, કાળા જોગે દેહ કરણી;
તેમ આત્મ ઉદ્યોત, જ્યોતિમધ્યે આવરણી;
જ્યારે ઉઅપ્જે ભાવ, સાવા સ્વતંતરા થાવા;
પ્રગટેભક્તિ વિરાગ, માગ જડે નિજ ઘર જાવા;
ચરણકમલ ગુરુદેવને, શરણ જતાં ચિદ ઉપજે;
સદ્ગુરુ પરમ શુદ્ધ શોધતાં, અખા પામી લે વરા વિજે. ૧૩
   
 સાન સામી કહે સંત, જંત હરિ દેખે જ્કમલો;
ઉજ્જ્વળતા જેમ થાય, જાય જો કાશળ કમળો ;
અહમેવ વર્જિત અંગ, લિંગા લીન થાયે લેખે;
સમી જાય સકલ વિકાર, પાર મન પામે પેખે;
આલોચે અંબરવિષે, લીન થાય લક્ષે કરી;
જંત જાય નિજ આલયે , અખા જાલ સર્વે પરહરી. ૧૪

જેમ વર્ષા ઋતુ જાય, શરદ ઋતુ રૂડી દીસે;
દામિનિ દોડી પલાય, વાય મન હળવા હીંસે;
ચહુદીશ ચમકે ચંદ, દ્વંદ્વ બો મનનો ભાંગે;
તેમ ભાંગે ભવભ્રાંતિ, કાંતિ જેમ દ્વિતીયા આગે;
વિમળ વપુ હોય વારિ, ચતુર લિંગા દેખી લહે;
ચિદાકાશ ચિનમય અખા, ધ્યાતા ધ્યેય સમરસ રહે. ૧૫

જેમ દીપક તે વહની, વહની દીપકા નહિ દોએ;
તેમ સેવક સ્વમી જાન, વાણી કેવાની હોયે;
જેમ સૂરજ ને કિરન, ચરન સંમુખ જેમ દેહે;
તેમ ચે આ વ્યવહાર, પાર જડે જુવે તેહે;
જીવાન્મુક્ત કહેવાય અખા, વચન ન લાગે તે સ્થળે;
ગુરુગમે આલોચતાં, સહજપણે સર્વે કળે. ૧૬

ક્યાઠો ક્યાંયેજાય, કાંઇ નહિ કશો જ કે’વા;
વચન તહાં ન સમાય, જાય કોન કેને લેવા;
ક્યાં ચે તે વણ ઠામ, ધામથી દૂર કે નેડો ;
ક્યાં ચે ઉંચ નીચ, ક્યાં ચે મધ્યે કે છેડો;
કાંઇ અવકાશ નહિ તે વિના, અધિક ન્યૂન નહિ શું કરૂં;
શ્યાથી શું કાઢું અખા, શ્યામાં શું લાવી ભરું. ૧૭

કેને કહું હું મર્ત, તર્ત જો જીવતે દેખું;
કેને કહું હું સ્થૂલ, મૂળા જે સક્ષમ પેખું;
 કેને કહું હું મહાભાગ, લાગા નહિ હીણો કે’વા;
કેને કહું હું નીચ, ઊંચ સ્થળ નહિ કોઇ રે’વા;
વેત્તા વિણ વિજ્ઞાન વિના, કોણ અખા કેને કહે;
જ્યાં નહિ શબ્દ ઉચ્ચાર વિધિ, ચિદાકાશ ચિદ માં લહે. ૧૮

નહિ લેનારો કોય, દોય નહિ દિલમાં ધરવા;
એવું અચરજ એહ, ચે નહિ પંથ વિચારવા;
જ્યાં નહિ શબ્દોચ્ચાર, સઆર ચે ત્યંહાં જાવા;
ઉપાય ઉપાયાંતર નહીં, તહાં છે કાંઇક સાવા;
આપ મરતાં એ અખા, સેહેજે સહજ સરાઇયેં;
લેખે લિંગ લાગે થકે, વણ બોલે શું ગાઈયેં. ૧૯

જેમ રુદના રણમાંય, કરે ત્યાં કો કોણ વારે;
તેમ જાણવાં કર્મ, ધર્મ સહુ અર્થ જ સારે;
તિમિર ભરીને પાત્ર, -થકી જન રહ્યો ઉલેચે;
જેમ કુસુમ આકાશ, તાસ લહિ ઘર ઘર વેચે;
તેમ અધ્યાતમજ્ઞાનવિના, કૃત્ય સકલ જાણે અખા;
મંદમતિ માની રહ્યા, કરતા દીસે પખપખા .૨૦

કૈ કરતા દીસે ગાન, તાનને સાધન માને;
કૈ વર્ણાશ્રમા અભિમાન, -વાન અસમંજસ ભાને;
કોય સાધે અષ્ટાંગ,સ સાંગ કાયાકૃત જાણે;
કો કરે પૂર્વ જ દેવ, સએવ અધિકતા આણે;
એ સર્વે કાયક્લેશ છે, મન મલિનતા એ સહી;
અખા તક્રના પાનથી, અંગ તાપ ઉપજે નહીં. ૨૧

કૈ ષડ્દર્શનના જ્ઞાન, -વાન જિહ્વાની અગ્રે;
કૈ ઈશ્વર થૈ પૂજાય, ગાય જશ નગ્રે નગ્રે;
કોય કવીશ્વર થાય, પાય પૃથી પતિ લાગે;
કોય થાય દાનેશ, ઈશ કર્ણાદિક આગે;
તહાં લગી જાણો અખા, ના શમી સઘળી વાસના;
લિંગનો ભંગા થયા વિના, સર્વે મનની ઉપાસના. ૨૨

ભૂત ભવિષ્યની વાત, સાત કોય કૈને આલે;
કો કહાવે ત્રિભુવન્નાથે, હાથ મુખ બીડી ઘાલે;
કોઈક સુર તેત્રીશ, ઈશને એ અજ દેખાડે;
કો કરે પ્રૌઢી કાય, અંડકટાહજ ફાડે;
તોએ તે જાણે અખા, માયાએ મર્કટ કર્યા;
વાસનાદોરી કંઠમાં, કાળનાટ્ય સાથે ફર્યા. ૨૩

માટે જન તું જાણ, વાની લે વિવિધ વિચારી;
તે ન્હોય કવિત ને ગીત, દ્વૈતનું મૂલ સંસારી;
જે કાપે નિજ અંગ, ભંગા કરે ચતુરા દેહનો;
તે છે ખાંડું એહ, છેહ જે જુવે તું તેહનો;
ગુરુતનિ દૃષ્ટે જોતાં અખા, ઘેન તે સર્વ વામિયે;
આજ્યાતણું જે પારખું, તે ખાંડશું ખાતાં પામિયે. ૨૪

સર્વે માયા જાણ, આણ મન મુળગે ઠામે;
આપથી બીજું તેજ, વિધન રે’છે નિજ ધામે,
જેમ રાજપુત્રનો ન્યાય, ઉપાય ત્યાં તેમજ કરવો;
જ્યેષ્ઠ કનિષ્ટક ભ્રાત, તાત્લગ વાંછે મરવો;
તે માટે અભ્યાસ તું કરી લે અખા એ વિધે;
દ્વૈતતણો આયાસ છે, તે ટાળે તમ કૈ વિધે. ૨૫

જે દેખે ત્રિભુવના ઇશ, તોય વિશ વિશ્વા માયા;
જે દેખે સિદ્ધવંત, અંતા નહિ અમરકાયા;
જો તું દેખે સ્વર્ગ, વર્ગા જાણે માયાનું;
ઉત્તમ મધ્યમ વાત, શાંત એ કૃત કાયાનું;
પસર્યું સર્વ સંકેલજે, મને માન્યું મિથ્યા થશે;
અખા એજ આલોચતાં , સુરત સહજ તનમાં હશે. ૨૬

મોટા મંદિર બહાર, ચાર દિશ કાચો ઢાળ્યા;
નીલ પીત બહુ રંગ, ઢંગના ભેદો ભાળ્યા;
ઉગ્યો શશિ કાં સૂર, દૂરથી અતિશે ઝળકે;
દેખાડે બહુ રૂપ, ધૂપ વિવિધ પેર ચળકે;
અખા ઉપર અવલોકતાં, તહાં તેમનું તેમ છે;
તેમ ત્રિલોકી જાણજે, એક વસ્તુ વડે એમ છે. ૨૭

નવ ભુલ્કીશ તું ઘાટ, નાટ સૌ જાણે ખોટું;
પિંડ તેવું બ્રહ્માંડ, છાંડ સૌ નાનું મોટું;
સૂક્ષ્મ તેવું સ્થૂળ, સ્થૂળ સૂક્ષમ નહિં અંતર;
નારીકુંજર ચીર, ધીરે થઈ જુવે પટંતર.
પૂતલિ જોતાં બહુલતા, પૂતળિકા દૃષ્ટો પડે;
હસતી તેમ વિરાટ અખા, દિસે બહુલતા એવડે. ૨૮

એથી આઘો ચાલ, ઘાલ જામ આપક ખાવા,
છાંડ પિંડ બ્રહામાંડ, સ્થૂળ નથી કો ગાવા;
જીવ ઈશ્વરને દોય, કોય નથી એણે ઠામે;
સ્ત્રી કુંજર દૃષ્ટાંત, જંત ઈશ્વરને ધામે;
વિલ્યમાં કોઈ અખા , બુદ્ધિબળ પહોંચે નહી;
એ સ્થૂળ સૂક્ષ્મ દૃષ્ટાંતને, કોઈ ધીમંત શકે ગ્રહી. ૨૯

જેમ પર્વતની મોઢ, દીસે તેની તે માટે;
હોય કોશ દધ વીશ, તોયે નિકત એમ નાટે
તેવડે દીસે તેહ, એહ મરમ પરબ્રહ્મે;
નહીં બોલવા લાગ, પાગા છબે નહિ કર્મે;
તું એવું જાણી રહે અખા, લિઁગભંગ સહેજે હશે;
અન્ય ઉપાય જંજાળ છે, તે ટાળ્યે પ્રૌઢું થશે. ૩૦

સાધન સર્વ વિચાર, બુદ્ધિથી જોને શોધી;
હું નહિ તું નહિ તેહ, નહીં ઘર મૂક વિરોધી;
ગુરુ થા તારો તુંજ, નથી કોઈ બીજો ભજવા;
બાહ્ય સુરતને ટાળ્ય, વાળ્ય અંતરમાં સજવા;
જેમ છે તેમનું તેમ અખા, થયું ગયું કાંઈ નથી
આપે આપ આનંદધન, સ્વસ્વરૂપ જોયું નથી. ૩૧

એ અનુભવ પરમાન, જાણે જે રાખે રૂદિયે;
સમઝતાં સમઝાય, જાય નિશિ અરકને ઉદિયે;
એ અનુભવ ભાંખ્યો ઇશ, શીશ નમી પૂચ્યું ઉમિયા;
એ અનુભવ કહ્યો વિશિષ્ટ, તુષ્ટ યૈ રઘુપતિ બનિયા;
એ અનુભવ શુકદેવને, જનકા વિદેહે ભાખિયો;
એ અનુભવ નારદે અખા, વેદ વ્યાસ પ્રતિ દાખિયો. ૩૨

એ અનુભવ કહ્યો હંસ, બ્રહ્મસનકાદિક પ્રીછ્યા;
એ અનુભવ કહ્યો કપિલ, દિલ દેવહુતિ ઇચ્છ;
એ અનુભવ કહ્યો વેદ, ભેદ જે ચૌદમે કાંડે;
એ અનુભવ કહ્યો શુકદેવ, ભેદ જે સુણ્યો બ્રહ્માંડે;
એ અનુભવ પરિપૂર્ણ છે, ઠામ ન ઠાલું હરિ વિના;
સુર અસુર માનવી અખા, એ સમાઝ્યા વિણ નિર્ધના. ૩૩
એ અનુભવ કહ્યો કૃષ્ણ, પ્રશ્ન પૂછ્યો જો અર્જુન;
ગીતા અમૃત પાન, જ્ઞાન ગંગાજળ મજ્જન;
એ અનુભવ કહ્યો ભીષ્મમ ધરમપ્રત્યે પર્વ શાંતે;
એ અનુભવ અવધૂત , શિવસુત પ્રતિ એકાંતે;
અખા એજ અનુભવ ખરો, જેણે મહાજન નીપના;
લિંગભંગ થયા વિના, સૌ સાધના કાળને સેવના. ૩૪

એક અજુનું દોજ ભોજ્ય ધૃત નાવે શતથી ;
જેમ ફુલીનો આહાર, ફાર દીસે બહુ વતથી;
જેમ બદ્રીનો વેપાર, સાર સહું ઉગરે તેહને;
જેમ ઝાકળની વૃષ્ટિ, અર્થે શું આવે મેને .
તેમ અણલિંગિ અનુભવવિના, સઆધન જે સર્વે કહ્યાં;
આકનું ફળ શોભે અખા, પન તૂલ થૈ ઊડી ગયાં. ૩૫

પારસનો ધનવંત, અંત જેમ ધનનો નાવે;
તેને વસ્તુ નહિ દુઃપ્રાપ, ખાય પેરે જ્યમ ભાવે;
જેમ રવિરથ બેસે કોય, તેહ તો સર્વે દેખે,
જેમ પંખી મળે લખકોટિ, જોદ્યા નહિ અનળજ લેખે;
તેમ મહા અનુભવ આગળ અખા, કૃત્ય સકળ લેખો નહી;
પરબ્રહ્મની પ્રૌઢતા, તે રસના શું શકે કહી. ૩૬

એજ છપા ચતરીશ, ઈશ અજનું ચે જીવન;
એજ સુધારસા પાન, દેવ અંશીનું પીવન;
તત્ત્વજ્ઞાન ઉઅપ્દેશ, લેશ લહી તેહજ ધારે;
જે હરિનો અવતાર સાર ગ્રહી તેહજ ધારે;
જેમ ઘટમધ્યે આકાશ રે, તેમ સંસારી મધ્યમાં;
એ આરોપી કહે અખો, જો જાનો તે અવધ્યમાં . ૩૭

જણ્યો નહી કોય જંત, તન શું કાળું ગોરૂં
કેનો કૌં તાત માત, જનમા જ્યાં ન મલે છોરૂં;
છતે અણછતી વાત, ઘાટ આવે તો આવે;
વાંઝ્યતણો સુત જેહ, તેહ જતી રણ ફાવે;
અખા એજ અકથ કથા, સમજુ નર સમજી જશે;
અહા અનુભવ આકાશવત, પણ ખેતર સરખો ઉગશે. ૩૮

જે સુણશે નર નાર, સાર વસ્તુ તે સાશે;
બ્રહ્મ હેમાળો જેહ, દેહ ગળી જળમાં જાશે;
જેમ પવને જાય બરાસ, આડ્ય કીધા વણ ઊડે;
તેમજ બ્રહ્મ વિચાર, સઆર પામે સત ગૂઢે;
જે જાણો તે જાણજો , બુદ્ધિ મને એમ ઓચર્યું
નિમિત્તમાત્ર અખો કહે, જે જાણે તેણે કર્યું. ૩૯

આદ્ય અંત્ય ને મધ્ય, બુદ્ધિથી જુવો વિચારી;
તે તે કૈવલ્ય્વ્રહ્મ, શ્રમ ન લે નર ને નારી.
એ છપ્પા છત્રીશ, દઈસે છે મર્મની સાંનો;
ચાર કહ્યા ફળસ્તુતિ, વેશ તે બ્રહ્મદશાનો.
સર્વ મળી ચાળીશ અખા, સમજી જે ઉરમાં ધરે;
ચિદાનંદ ચિદ્ રૂપ તે, શ્રી અહ્રિ મુખથી ઉચ્ચરે. ૪૦

શ્રી અનુભવ બિંદુ સંપૂર્ણ