લખાણ પર જાઓ

અખાના છપ્પા/કુટફળ અંગ

વિકિસૂક્તિમાંથી
← વિભ્રમ અંગ અખાના છપ્પા
કુટફળ અંગ
અખો
ગુરુ અંગ →


તિલક કરતાં ત્રેપન વહ્યાં, જપમાળાનાં નાકાં ગયાં;

તીરથ ફરી ફરી થાક્યાં ચરણ, તોય ન પહોંચ્યા હરિને શરણ;

કથા સુણી સુણી ફુટ્યા કાન, અખા તોય ન આવ્યું બ્રહ્મજ્ઞાન. ૬૨૭

ક મુરખને એવી ટેવ, પથ્થર એટલા પૂજે દેવ;

પાણીને દેખી કરે સ્નાન, તુલસી દેખી તોડે પાન;

એ તો અખા બહુ ઉત્પાત, ઘણા પરમેશ્વર એ ક્યાંની વાત. ૬૨૮

મુક્તિ બંધ પૂછે મતિમંદ, શોધી જોતાં સ્વે ગોવિંદ;

પ્રાણ પિંડમાં હું કે હરિ, જો જુવે અખા વૃત્તિ કરી;

બંધ મોક્ષ ન કરે ઉચ્ચાર, આકાશકુસુમનો નોહે હાર. ૬૨૯

પિંડ જોતાં કો મુક્તજ નથી, ત્રિવિધ તાપ ભોગવે ધરથી;

સકળ ઇંદ્રિપેં છૂટો રમે, રાગદ્વેષ કોઇએ નવ દમે;
સત્ય સંકલ્પ ને અમ્મર કાય, સર્વ રૂપ જાણે મહિમાય;

ત્યારે અખા મુમુક્ષુ મન, જાણે તે જાણી લે જન. ૬૩૦

જે ધરી આવ્યો ભૌતિક કાય, દેવ નર નાગ કહ્યો નવ જાય;

કાળસત્તામાં તે ત્યાં ખરો, એ તો મન કાઢો કાંકરો;

મન વચન કર્મ હરિમાં ઢોળ, અખો સમજ્યો અંશે સોળ. ૬૩૧

હન ગતિ છે કાળજતણી, જેણે જે જે વાતો ભણી;

તે તેનાં પામ્યાં પરમાણ, પરછંદાની પેરે જાણ;

માંહોમાં દુર્ઘર્ષ અગાધ્ય, અખા જીવને નાવે સાધ્ય. ૬૩૨

નુભવી આગળ વાદજ વદે, ઉંટ આગળ જેમ પાળો ખદે;

ઉંટ તણા આઘાં મેલાણ, પાળાનાં તો છંડે પ્રાણ;

અખા અનુભવી ઇશ્વરરૂપ, સાગર આગળ શું કૂદે કૂપ. ૬૩૩

વી નગરમાં લાગી લાય, પંખીને શો ધોખો થાય;

ઉંદર બિચારા કરતા સોર, જેને નહિ ઉડ્યાનું જોર;

અખાજ્ઞાની ભયથી કેમ ડરે, જેની અનુભવ પાંખ આકાશે ફરે. ૬૩૪

જોજો રે મોટાના બોલ, ઉજડ ખેડે વાગ્યો ઢોલ;

અંધે અંધ અંધારે મળ્યા, જેમ તલમાં કોદરા મળ્યા;

ઘેંસ ન થાય ન થાય ઘાણી, કહે અખો એ વાતો જાણી. ૬૩૫

આંધળો સસરો ને સણગટ(ઘુંઘટમાં) વહુ, એમ કથા સુણવા ચાલ્યું સહુ;

કહ્યું કાંઇને સમજ્યાં કશું, આંખ્યનું કાજળ ગાલે ઘશ્યું;

ઉંડો કુવોને ફાટી બોખ, શીખ્યું સાંભળ્યું સર્વે ફોક. ૬૩૬

વ્યાસવેશ્યાની એકજ પેર, વિધા બેટી ઉછેરી ઘેર;

વ્યાસ કથા કરે ને રડે, જાણે દ્રવ્ય અદકેરૂં જડે;

જો જાણે વાંચ્યાની પેર, અખા કાં ન વાંચે ઘેર. ૬૩૭

જા પ્રમાણે પ્રબોધે જીવ, બંધનમાં રાખે સદૈવ;

સાચી વાતને સંતજ વદે, તેને મૂરખ ઉલટો નંદે;

અખા આંધળે લુંટ્યો બજાર, સંતગુરુનો એવો વિચાર. ૬૩૮

ગતપ્રમોદી દાઝ ન ટળે, કુવાડામાંથી કાઢે જળે;

સમજુ ને છે સરખો ભાવ, તે ગુરુના મનમાં અભાવ;

એમ જાણીને રીસે બળે, અખા જ્ઞાનીની નિંદા કરે. ૬૩૯

વિષયી જીવથી પ્રીતજ કરે, તત્વદર્શી ઉપર અભાવજ ધરે;

ખાનપાન વિષયાદિક ભોગ, તત્વદર્શીને સર્વે રોગ;

અખા તે ગુરુના મનમાં ખરા, જીવ આવકાર દઇ બેસારે પરા. ૬૪૦

ગુરુ થઇ બેઠો શેનો સાધ, સ્વામીપણાની વળગી વ્યાધ;

તે પીડાથી દુઃખિયો થયો, રોગ કરાર અનુભવથી ગયો;

વાયક જાળમાં ઘુંચવી મરે, અખા જ્ઞાનીનું કહ્યું કેમ કરે. ૬૪૧

જ્ઞાનીને તો સર્વે ફોક, બ્રહ્માદિલગી કલ્પ્યાં લોક;

ત્રણકાંડ કાળની માંડણી, તત્વવેત્તાએ એવી ગણી;

તેની વાત ન જાણે ગૂઢ, અખા ગુરુ થઇ બેઠો મૂઢ. ૬૪૨

સ્વામી થઇને બેઠો આપ, એ તો મનને વળગ્યું પાપ;

શિષ્ય રાખ્યાનો શિરપર ભાર, ઉપર ત્યાગ ને અંતર પ્યાર;

આશા રજ્જુને બાંધ્યો પાશ, અખા શું જાણે જ્ઞાનીની આશ. ૬૪૩

જ્ઞાની ગુરુ ન થાયે કેનો, બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશ્વર તેનો;

અન્ય જીવની તેને શી પડી, જે તેને ઘેર નિત્ય કાઢે હડી;

સેજ સ્વભાવે વાતજ કરે, અખા ગુરુપણું મનમાં નવ ધરે. ૬૪૪

ગુરુ થઇ મૂરખ જગમાં ફરે, બ્રહ્મવેત્તાની નિંદા કરે;

ભૂતકાળમાં જે થઇ ગયા, તેની મનમાં ઇચ્છે મયા;

અખા વેલી કેમ ટાળે વ્યથા, જે નિત્ય વાંચે મડદાની કથા. ૬૪૫

જે પગલાં અગ્નિમાં જળે, તેને શર્ણે કાળ કેમ ટળે;

પડતું પક્ષી રાખે આકાશ, એમ પગલાં તે આપે વાસ;

નહિ પગલાંને શરણે જા, ત્યારે અખા ભવની મટે અજા. ૬૪૬

રણ શરણ તો ખોટી કરી, વણ ચરણોનો દીઠો હરિ;

ચરણ જળે કે ભૂમાં દાટ્ય, શ્વાન શિયાળિયા કરડે કાટ;

તેણી શરણ અખો શું ગ્રહે, જે સમજે તે એવું લહે. ૬૪૭

જોજો રે ભાઇ વાતનું મૂળ, પેટ ચોળી ઉપજાવ્યું શૂળ;

એક સમે ખર ભાડે ગયો, કાંદા દેખી ગળિયો થયો;

ખરે આપી તેજીને પેર, એવું જાણી અખા જુતો ઘેર. ૬૪૮

થા કરી તે શુકજી ખરી, પરીક્ષિતને મેળવ્યા હરિ;

શીખ થઇ ત્યારે આપ્યું શું, નગ્ન થઇ ગયા વનમાં પશુ;

નિસ્પૃહીની એવી છે કથા, અખા બીજી પેટ ભર્યાની વ્યથા. ૬૪૯

ઘુ જદુરાજની વાતજ કહે, દત્ત ભરતનું ઓઠું લહે;

અજગરવરતી વનમાં પડ્યા, તે ક્યાંઇથી આવી ચડ્યા;

તેને પોતા સરખા કર્યા, અખા ઘેર ઘેર ઉપદેશ ન કહ્યા. ૬૫૦

દેહાભિમાન હતું પાશેર, વિધા ભણતાં વાધ્યું શેર;

ચરચા વધતાં તોલું થયો, ગુરુ થયો ત્યાં મણમાં ગયો;

અખા એમ હલકાથી ભારે હોય, આત્મજ્ઞાન મૂળગું તે ખોય. ૬૫૧

સાસિંગનું વહાણજ કર્યું, મૃગતૃષ્ણામાં જઇને તર્યું;

વંઝ્યાસુત બે વહાણે ચડ્યા, ખપુષ્પનાં વસાણાં ભર્યા;

જેવી શેખશલ્લીની કથા, અખા હમણાં આગળ એવા હતા. ૬૫૨

જ્યાં જોઇએ ત્યાં કૂડેકૂડ, સામે સામાં બેઠાં ઘૂડ;

કોઇ આવી વાત સૂરજની કરે, તે આગળ લઇ ચાંચજ ધરે;
અમારે હજાર વર્ષ અંધારે ગયાં, તમે આવા ડાહ્યા ક્યાંથી થયા;

અખા મોટાની તો એવી જાણ, મૂકી હીરો ઉપાડ્યો પાણ. ૬૫૩

લીલા વૃક્ષને ઓઠે રહે, જેમ પારાધી પશુને ગ્રહે;

એમ હારને ઓઠે ધૂતા ઘણા, ઉપાય કરે કનક કામની તણા;

અખા ગુરુ શું મૂકે પાર, જેના શિષ્ય ગદર્ભ ને ગુરુ કુંભાર. ૬૫૪

અંગ આળસ ને તપસી થયો, ઘર મેલીને વનમાં ગયો;

કામબાણ ન શક્યો જાળવી, રડવડતી એક આણી નવી;

શ્વાન ભસાવે હીંડે છક્યો, અખા હગ્યો નહિ ને ઘર નવ રખ્યો. ૬૫૫

ગોરીના થાવા વડભાગ, માતા પાસે આજ્ઞા માગ;

બળદની તે કેમ થાય ગાય, મૂરખ મિથ્યા કરે ઉપાય;

જ્ઞાનવિના તે સાધન એવા, અખા તેમાં ન લેવાદેવા. ૬૫૬

સો અંધામાં કાણો રાવ, આંધળાને કાણા પર ભાવ;

સૌનાં નેત્રો ફૂટિ ગયાં, ગુરુ આચાર્યજ કાણા થયા;

શાસ્ત્ર તણી છે એકજ આંખ્ય, આ અનુભવની ઉઘડી નહિ ઝાંખ્ય. ૬૫૭

મુંડ મુંડાવી હરિને કાજ, લોક પૂજે ને કહે મહારાજ;

મન જાણે હરિએ કૃપા કરી, માયામાં લપટાણો ફરી;

સૌને મન તે કરે કલ્યાણ, અખા એને હરિ મળ્યાની હાણ. ૬૫૮

જ્ઞાતાનો એવો ઉપદેશ, પંચના ગુરુ તે સઘળો વેશ;

ઘરઘર મહાત્મ્ય વધારતા ફરે, દામચામનાં જતનજ કરે;

અખા જ્ઞાતાની ન માને વાત, સાચું કહેતાં ખીજે સાત. ૬૫૯

રિને કાજે ઘાટજ ઘડે, નિજ સ્વરૂપથી પાછો પડે;

પાણો કે હું પર્વત લહું, એ આશ્ચર્ય તે કેને કહું;

અખા થકી તે બીજો હરિ, જેમ પર્વતમાંથી પાણજ ખરી. ૬૬૦

જાણપણમાં જાડા થયા, ડહાપણ ડોળી રાબડ રહ્યા;

નીર હતું તે કીચમાં ગયું, આત્મથકી તે અળગું રહ્યું;

છે તો ઘણો નવ દીસે ચંદ, કહે અખો માયાનો ફંદ. ૬૬૧

નંત કળામાં અદકા ખરા, બ્રહ્મવેત્તા એ સૌથી પરા;

વેદ બ્રહ્માએ પૂજ્યા હરિ, તેથી લક્ષ તજજ્ઞનો દુરી;

ભૂતભવિષ્ય ને અજપાજપ, અખો નહિ તો શેનો થાપ. ૬૬૨

ષ્ણવ ભેખ ધારીને ફરે, પરસાદ ટાણે પત્રાવળાં ભરે;

રાંધ્યાં ધાન વખાણતા જાય, જેમ પીરસે તેમ ઝાઝાં ખાય;

કીર્તન ગાઇને તોડે તોડ, અખો કહે જુવાનીનું જોર. ૬૬૩

જ્યારે મન પામ્યું નિજભાન, ત્યારે સર્વ થયું સમાન;

સપ્તપુરી મધ્ય મારૂં આડ્ય, સર્વસ્વ હાર્યે ભાગે જાડ્ય;

જેમ કરી કવાથ રોગીને વિષે, પણ અખા અરોગી સર્વે ભખે. ૬૬૪

કે આળસે કે ક્રોધ થયો, વાટે વેષ પેરીને ગયો;

નહિ મહેનત વેઠે નહિ શાય, વંદે વિશ્વ એ ફ્ળ મહિમાય;

હરિને અર્થે એક વિચાર, અખા સમું પડે તેમ રહે સંસાર. ૬૬૫

જાય સમુળો સઘ સંસાર, કરતાં આત્મતત્વવિચાર;

અન્ય ઉપાય નથી એ જવા, સામા બંધ બંધાય નવા;

કર્મ કરતાં ન આવે છેક, અખા વિચારે ન મળે શેષ. ૬૬૬

ખા વસ્તુ વિચારે બ્રહ્મ, અંતરભૂત જાણવા કર્મ;

જેમ પ્રત્યક્ષ પોગર દીસે લોહમાંય, ગાળે ત્યારે ફીટી જાય;

પાછો વળી ઘડાયે ઘાટ, તેમનો તેમ પોગરનો ઠાઠ. ૬૬૭

તેજ લોહનું જ્યારે દર્પણ કરે, શિકલ કરીને મશકલો ફરે;

તેજ નીકળે પોગર ઢંકાય, આપોપું દિસે તે માંય;

અખા જ્ઞાનની એવી પેર, કોટી જુગે કાં આજ આદેર્ય. ૬૬૮

લોહ ગળતે દીસે પોગર ગળ્યા, ઘાટ થાતાં તે પાછા વળ્યા;

અહંતારૂપી લોહ છે સદા, ઘાટ થયા વિના ન રહે કદા;

અખા અહંતા લોઢું માર્ય, મર્યા પછી તે તરશે વાર્ય. ૬૬૯

જે જળમાં લોહ બુડી જતું, તે ઉપર દીસે રમતું;

તેમ ભવસાગર હરિસાગર થયો, જ્યારે આપોપાનો ભારજ ગયો;

અખા મધ્યથો જા તું ટળી, બંધ ને મોક્ષ થકી ક્ષમા મળી. ૬૭૦

ખા બ્રહ્મ છે બાધું નામ, તે મધ્યે અળગાં અળગાં ગામ;

જેમ બાધું જોતાં એકજ ઝાડ, વિગતે જોતાં ભાંગે જાડ્ય;

રંગ સ્વાદ પત્ર ફળ ફુલ, સદગુરુ મળે તો ભાંગે ભૂલ. ૬૭૧

જાગ જોગ મંત્ર ફ્ળ ને સિદ્ધિ, એ બ્રહ્મઉદર માંહેલી રિદ્ધિ;

અંશીનર ઉંઘ્યો આપમાંહે, સ્વપ્ન ભોગવે ત્રણ તાપ ત્યાંહે;

વિધિસહિત પરબ્રહ્મને જાણ, ત્યારે અખા ટળે ભવતાણ. ૬૭૨

ત્મલક્ષમાં નહિ પર આપ, વણસંતાને કેનો બાપ;

વણજોનારે દર્પણ જથા, બિંબપ્રતિબિંબની કોણ કહે કથા;

અખા દ્વૈત થયે ઉપાધ્ય, તન મન વિના એ સાધન સાધ્ય. ૬૭૩

બ્રહ્મજ્ઞાની બહુ ભેળા થઇ, બ્રહ્મના દેશની વાતજ કહી;

બ્રહ્મવિધા રહી બ્રહ્મને દેશ, પોતામાં નવ આવ્યો લેશ;

થઇ થઇ વાતો સહુ કોઇ કહે, અખા અણચવ્યો કોકજ રહે. ૬૭૪

ણચવિયાનાં એ એંધાણ, જે સારાં માઠાં ઝીલે બાણ;

અધ્યાત્મ ન જાણે આત્માથકી, નોખો નોખો કહે છે બકી;

પોતે જાણે હું આત્મવેત્તા થયો, તે થાવામાં દેહભાગજ રહ્યો. ૬૭૫

પોતે ટળીને સઘળું પ્રીછ, વાટે ચાલતાં આંખ મ વીંચ;

અદ્વૈત દ્વૈતનાં કરે છે કામ, સગુણ નિર્ગુણ ધાર્યાં નામ;

સગુણ નિર્ગુણ એ બે છે જોગ, પોતે ટળશે તેને પડશે ભોગ. ૬૭૬

પોતે ટળ્યા તે પ્રીછ્યા જાણ, તેને શોભે સઘળી વાણ;

પોતે ટળ્યા વિના શા કામના, એતો અકૃતે વધારી કામના;

કહે અખો કાં ફોક્ટ ફુલ, ભણ્યા ગણ્યા પણ ન ટળી ભૂલ. ૬૭૭

ણ્યા ગણ્યા તો તે પરમાણ, જો જાણપણું ટાળીને જાણ;

મૂળ સ્વરૂપે જે કોઇ થયો, તેને ભણ્યાનો સ્વભાવ ગયો;

અખા એમ સમજ્યા તે મહંત, તેને સત્‌ચિત્‌આનંદ વદે વેદાંત. ૬૭૮

વેદાંતે વાત વિચારી અસી, ને શ્રોતા વક્તા સમજ્યા જસી;

વેદાંત વાયક મોટો ભેદ, આસુરીનો કર્યો ઉચ્છેદ;

દૈવી તો છે ધણીનું રૂપ, અખા આસુરી ઉંડો કૂપ. ૬૭૯

સુરી દૈવીને ગડબડ થઈ, દીસે દૈવી તેમાં આસુરી રહી;

માટે જ્ઞાની ટળતા ફરે, જેમ રૂડે ઘેર જાતાં શ્વાનથી ડરે;

અખા શ્વાન જો પ્રલય થાય, તો રૂડાને ઘેર રૂડો જાય. ૬૮૦

ર તો સઘળાં રૂડાં કર્યા, ત્યાં અસુરીરૂપે ભસે કૂતરાં;

સમજુ ઘણાં પણ શ્વાનનો સંગ, વણટેવે જેમ વણસે રંગ;

અખા આસુરી કૂતરાં જાણ, આશાની ભક્તિ મોટી હાણ. ૬૮૧

નિરાશી ભક્તિ જે કોઈ કરે, તેનું સેજે કારજ સરે;

સ્વરૂપ તે અરૂપે અદ્વૈત થાય, દ્વૈતાદ્વૈતનો લેશ જ જાય;

આત્મ અનુભવે હોય પ્રકાશ, અખા અહંકાર તે પામે નાશ. ૬૮૨

હંકૃતિ તજી સ્મરણ કરો, મન કર્મ વચન હરિવડે આદરો;

ગવરાવ્યા જશ હરિના ગાઓ, હરિના છો ને હરિના થાઓ;

અહંકૃતે અણછતા ન થયા, છતા ધણીથી છેટા રહ્યા. ૬૮૩

તો ધણી તું છબીલો જાણ, જેની શોભે સઘળે વાણ;

છતો ધણી છે વાણીરહિત, છતો ધણી છે શબ્દાતીત;

એમ વાચ્ય અવાચ્ય જેને સબળું ઠર્યું, અખા તેહનું કારજ સર્યું. ૬૮૪

સાચો મારગ જે કોઇ લે, મિથ્યા મારગ મૂકી દે;

અટળ વસ્તુને અહોનિશ ધાય, ટળને બાંધણે બાંધ્યો ન જાય;

ટળમાં રહે અટળશું પ્રીત, અખા એવા એવા પુરુષની થાશે જીત. ૬૮૫

જાણી વસ્તુ ને ઉપનો વૈરાગ્ય, અણછતું આવ્રણ ન પામે લાગ;

ઓળખ્યા ચોર ને સાવચેત થયા, વળતા તે તો કૂશળ રહ્યા;

અચેતને ચોર લુટી ગયા ભાઇ, સાવચેતને ઘેર આનંદ વધાઇ. ૬૮૬

નંદ વધાઇ અનુભવથી થાય, અજ્ઞાન ગાંઠો છૂટી જાય;

અનેક જુગનું આવ્રણ જેહ, જ્ઞાનવજ્રથી ભાંગે તેહ;

ધન ધન જ્ઞાનીજનનું ગાત્ર, જગત જાણ્યું જેણે તૃણમાત્ર. ૬૮૭

જ્ઞાની તે જે કરે વિચાર, પરપંચ તજે ને સંગ્રહે સાર;

સકળ કામના સવળી કરે, વાસનાવપુ ઠેકાણે ઠરે;

ટાળે આપ ને ભાળે ઈશ, અખા એવા પુરુષને મળે જગદીશ. ૬૮૮

મોટી તાણ છે પંથજ તણી, નથી જુજવા એક છે ધણી;

પોતાના ઇષ્ટની પાળવી ટેક, સકળ ઈષ્ટનો અધિપતિ એક;

જેમ રાજા એક ને પ્રજા જુજવી, અખો એ રીતે જુએ અનુભવી. ૬૮૯

રાજાનું જેમ શહેરજ એક, પ્રજા જુજવી વર્ણવિવેક;

દંભી હોય તે રહ્યા ચડભડે, તેનું નામ તે ખરડે પડે;

સર્વેને મળતો થઈ જાય, અખા આખું શહેર તેના ગુણ ગાય. ૬૯૦

દૃષ્ટાંત ન સમઝે કોય, સહુનું બળ સહુમાંહે હોય;

જ્ઞાની જ્ઞાને કરીને કહે, મતિયો મતને મતમાં રહે;

જાવા દ્યો જાણે તેમ થાઓ, આપણ આપણા અવગુણ ગાય. ૬૯૧

વગુણ મ જોશો પ્રભુ મહારાજ, તમારા બાનાની તમને લાજ;

જેમ કોઇ કેના થઈને ફરે, તે તો તેની પક્ષજ કરે;

તમે તમારાની પ્રભુ કરો સાર, અખા કરૂં વિનતિ તજી અહંકાર. ૬૯૨

હંકાર તજીને આશે રહ્યો, મન કર્મ વચને તમારો થયો;

જેમ કાષ્ટની પુતળી નાચે નરી, તે કળસુતરે તમારે કરી;

વાજું વજાડો તો વાજે તદા, વણ વજાડ્યું ન વાજે કદા. ૬૯૩

વાજું હું તમો વજાવણહાર, તે વાજું શાને ધરે અહંકાર;

તે જોતાં સર્વ તમારાં કામ, આ અછતાનું અછતુંનામ;

ધનધન વાજું ધણીકર થવે, અખા આસુરીકર તવઅવળું લવે. ૬૯૪

સુરીના ફેરા ફરે છે જંત, તે નવ જાણે વસ્તુ તંત;

મૂળ આસુરી ન ઓળખે અંધ, તો દૈવીનો ક્યાં મળે સંબંધ;

ચોર શાહની ચિંતા કરે, વળતો શાહ ચોરથી ડરે. ૬૯૫

ર્યા શા તે પારે થયા, જખ મારીને કોર જા રહ્યા;

કાઢી મૂક્યા ક્રોધ ને લોભ, સાથી કીધા શીળ સંતોષ;
જ્ઞાનેંદ્રિય કર્મેંદ્રિય જેહ, સર્વે સગળી થઈ ચે તેહ;

અંતઃકરણ કહિયે જે ચાર, થાય અહર્નિશ જ્ઞાના વિહાર. ૬૯૬

જ્ઞાની વિહારી ગોપી જશા, તેમ જ્ઞાની જેને ગોપીની દશા;

ગોપી ભૂલી ઘર ને બાર, ગોપી ભૂલી કુટુમ્બા પરીવાર;

પોતાની દેહ પણ ભૂલી ગઇ, અખા કામની કુળવંત થઇ. ૬૯૭

પ્રસન્ના થઇ પ્રભુ પ્રેમે મળ્યો, જોગ જોગારથ કરવો ટૅળ્યો;

વિધિ નિષેધ ને થાપ ઉથાપ, સંકલ્પ વિકલ્પ ટળ્યો સંતાપ;
પ્રગટ્યો ઉરમાં પ્રેમાનંદ; પિયે સુધારસા પ્રેમદા વૃંદ;

સખી સમાગમ સદા નિજધામ, અખા એ રસ તેનું નામ. ૬૯૮

ખે રસની ચાલે ચે નદી, તે બ્રહ્મા વેત્તા પીએ ભગવદી;

આળપંપાળ જેને આળસ્યું, સમા દ્રષ્ટિ સમજ્યા તે સમું;

કંઇ કંઇ કહેણી કથતા ફરે, અખા બ્રહ્મવેત્તા ભાગ્યે નીસરે. ૬૯૯

બ્રહ્મવેત્તા કેમ દર્શે ભાઇ, જે બ્રહ્મ કલામાં રહ્યા સમાઇ;

મેલી આંખે જે કોઇ ધાય, બ્રહ્મવેત્તા કેમ દર્શ્યા જાય;

અખા આંખ જો ઉપએ નવી, તો બ્રહ્મવેત્તા દર્શે અનુભવી. ૭૦૦

મેલી આંખને બેસે મળો, કથા કીર્તના કરે થૈ ભલો;

પચી સામ્સામા થૈ કરે જબાપ, અહંકૃતિ જ્ઞાને વાધે આપ;

કેટલાકને જુદ્ધ કથ્યાનું જોર, અખા સિદ્ધાંતા ના સમઝે કરે બકોર. ૭૦૧

મજુને સમજુનો સંગ, અણસમજુને આપે અંગ;

સમજુ અણસમજુ મર ભેળા ભમે, ભેળા બેસે ને ભેળા જમે;

અણસમજુ તે આંધળા કુવા, સમજુ સજ્જના સરસો ગાઉ જુના. ૭૦૨

સે વેગળા મર સમજુ સજ્જન, તોયે ત્યાંથી અર્પે મંન;

પ્રપંચ રીતે ના રાચો ભાઇ, એવી પરાપરની છે સગાઇ;

એમા અનુભવી અનુભવીને લખે, અળગો રહે વિંધાણા પખે. ૭૦૩

વ્રેહે વેંધ્યો તે જાએ આપ, સજાને શો વ્રેહેનો સંતાપ;

સાજો તે સાજાને ગાય, વ્રેહની વેદના વેંધ્યાને થાય;

સાજા તો શાકટને જાણ, વ્રેહનો વેંધ્યો જ્ઞાની વખાણ. ૭૦૪

શાકટને તો અનીતિ સાર, જેમ અકાગને અશુભનો આહાર;

તો તો તેનું માને સુખ, કાળો કાળનાં ભોગવે દુઃખ;

શાકટને લાગે સુધારસ બાણ, પણ જ્ઞાનીના તો વેંધે પ્રાણ. ૭૦૫


જ્ઞાની વજ્રને સુધા કરિ ગણે, શાકટ તો સુધાને વિષ ભણે;

શાકટ જ્ઞાની બેઉ જાણવા માંય, અળગા કોઇ કોઇ મ કેશો ક્યાંય;

શાકટનો પ્રવૃત્તિ પરિવાર, જ્ઞાનીનો તો નિવૃત્તિ કુમાર. ૭૦૬

બેઉને કરિયે એક, તો ગાદિયે બેસે જ્ઞાના વિવેક;

ગ્યાની વિવેકી ઠેરાવ્યા રાય, આસુરીનાં થાણાં ઉઠી જાય;

અદલા થયું ત્યારે સવ્વાશેર, વિષ્ટિ કરતાં ચૂક્યું વેર. ૭૦૭

નંદ મંગળ ઓચ્છવ થાય, હરિનાં જન તે હરિજશ ગાય;

હરિજશ ગાય તે શું કહે, આપ ટાળી ભજનમાં રહે;

ઉચી અખા શહેરની શોભા નવી, જેમ વીતી રજની પ્રગટ્યો રવી. ૭૦૮

હું હું રૂપી વીતે રાત, તેને ટળતા થાય પ્રભાત;

જેને પુરુસોત્ત્મા થાય પસાય, તેને સર્વે સવળું થાય;

અખા વસ્તુ આફરડી નવ મળે, અઅરત રાખી ધણીને બળે. ૭૦૯

રતા વિના ન ઉપજે હેત, આરત વિના પૂજારો પ્રેત;

પુંશ્ચલી ભેંશ ન માંડે પગ, જોર કરીને થાક્યા ઠગ;

ઉપાડે ઘણા પણ ઉભી ન થાય, અખા જોર કરનરા પાચા જાય. ૭૧૦

થી વાંકા વિશ્વંભર તણો, જે કહિયે તે વાંક અઅપણો;

જેમ કોઈ ભોજન જમાડવા કરે, ત્યાં રીશાણો તે રીશે ફરે;

પૂર્ણાનંદ પીરસનારો રહે, અખા અભાગિયાને કોણ કહે. ૭૧૧

પૂર્ણાનંદ તે પૂર્ણ દયાળ, સર્વ જીવની કરે સંભાળ;

દયા સારુ લે દશ અવતાર, અસુરનિકન્દન ભક્ત ઉદ્ધાર;
દયાએ કીધું ગીતા ભાગવત, દયા કરી સમજાવ્યા સંત;

દયા સારુ દાખવ્યા ધર્મ, અખા હરિનો મોટો મર્મ.૭૧૨

ત્મા ઉપકાર કૈ પેરે કરે, કોણ ઉપકારે આત્મા ઠરે;

ભક્તા યથારથ જે કોઇ હોય, આત્મા સહિતા સમર્પે સેય;

કરી સમરણ નિર્મળો થાય; અખા ધણીના થકો ઠેરાય. ૭૧૩

દેહ કાળ દ્વૈત પદને નડે, સજીવના સાથે સજીવન લડે;

પણ જીવન્મૃત જે વિરલા નમે, તએને તે સજીવના શું દમે;

જડ ચૈતન્ય તે શબના સમાન, અખા તે જ સજીવન જેને વસ્તુજ્ઞાન. ૭૧૪

ગત પ્રપંચ એમ ચાલ્યો જાય, જીવપને જીવે તે સજીવ કહેવાય;

જડવત જીવનો એવો મતો, જીવાન્મૃત જ્ઞાની ગણવો અણચતો;

મૃતકજ્ઞાની તે સજીવના સહી, અખા જીવપણે જીવે તે જીવતો નહીં. ૭૧૫

મૂળા સવરૂપા કહ્યું નવ જાય, એક સ્વરૂપ તે કેમ કહેવાય;

પ્રભુ આકાશથી ઉંચા ઘણા, ઉંડા પણની નહિ કોઇ મણા;

દશે દીશામાં વ્યાપક અનૂપ, એ હૃદે થાય કેમ અકળ સ્વરૂપ. ૭૧૬

જેને જડ્યું તે સમું ફળ્યું, જેમ બીબે રૂપ ઢળે વણ ઘડ્યું;

વન ઘડ્યો જેમ ઉપજે ઘાટ, અહંકૃત જ્ઞાના એ મોટો ઉચાટ;

નિત્ય અનિત્ય સમજાયું ખરું, અખા પ્રપંચનેમેલે પરું. ૭૧૭

મજુ શાખી અર્ધ ઓચરે, તેની તરોવડ શું પંડિતા ક્રે;

પંડિતને પંડિતાઇનું જોર, પણ અંતઃકરણમાં અંધારું ઘોર;

અખા તે થકી પ્રાકૃત ભલા, જો આવે સમજ્યાની કળા. ૭૧૮

બરી સંસ્કૃત શું ભણી હતી ભાઈ, કયા વેદ વાંચ્યા કરમાબાઈ;

વ્યાધ તે શું ભણ્યો તો વેદ,ગનકા શું સમઝતી હતી ભેદ;

વળી સ્વપચની સમઝ્યો રીત, અખા હરિ તેના જેવી સાચી પ્રીત. ૭૧૯

ઝીણી માયા તે છાની છરી, મીથી થઇ ને મારે ખરી;

વળગી પછી અળગી નવ થાય, જ્ઞાની પંડિતને માંહીથી ખાય;

પણ ઝીણો થઇ ઝીણીને હણે, અખો સાચી પ્રીત તેની ગણે. ૭૨૦

હાયા ધોયા ફરે ફુટડા, ખાઈ પીને થયા ખુંટડા;

જગતા પ્રમોદે જાડા થૈ, પન ઝી માયા તે માંહી રઇ;

કાય કરે તે ઝીણાની પક્ષ, તે ઝીણી જાડાને કરશે ભક્ષ. ૭૨૨

મુડી વણ કંઈ મહીપતિ વહ્યા, મુડી વન કંઈ લોક જ રહ્યા;

મુડી વણ કંઈ કહવે મહંત, મૂડી વણ કંઈ ભેખ અનંત;
મુડી વણ કંઈ ધનવંત ઘણા, હીરા માણેક્ની નહીં કંઈ મણા;

અખા રહેણી આંક લખ્યો નહિ એક, એમ એકડા વોણાં મીંડા અનેક. ૭૨૩

નેક રૂપે માયા રમે , ત્યાંતેવી જ્યાં જેવું ગમે;

વલી જો કોઈને જ્ઞાન ઉપજે, તો જ્ઞાની થઈને ભેળી ભજે;

જે કર્મ હોય મૂકવા જોગ, અખા તેનો જ પડાવે ભોગ. ૭૨૪

વા માયાના ઘણા છે ઘાટ, જ્યાં જોઈયે ત્યાં માયાના હાટ;

હાટે હાટે વહોરતા હોય, કોય ખાટે કોય મૂળગું ખોય;

ધન વોહોરતિયા જેણે વસ્તુ જોઇ, અખા પ્રેમના પાત્ર વડા નર સોઇ; ૭૨૫

મોહ માયાનરમાઇ ને શું કરે, બળતી અગ્નિ પણ જળમાં ઠરે;

તૃણ તરુવરને અગ્નિનો ભેય, આકાશ દાઝ્યું તે કોય ન કહેય;

એમ અલ્પ આનંદિસદા અલ્પાય, અખા પ્રેમાનંદનો પ્રલય ના થાય. ૭૨૬

પ્રેમાનંદની ભક્તિ આકરી, વસમી વાટ મહા ખરે ખરી;

કામા રહિત તે કામનો વેશ, તેનો જ્ઞાની પંડિતને ના લાઘે દેશ;

પ્રેમાનંદી જ્યાં ગાય ને વાય, અલ્પાનંદી અટપડું જણાય. ૭૨૭

લ્પાનંદી પોતાને પ્રેમાનંદી ભણે, જેમ વાંઝણી પુત્ર ખોળામાં ગણે;

વાઁઝની પુત્ર શોભા અભિમાન, પણ ઉદર્માં નથી ઉપન્યું ગને સંતાન;

એમા અલ્પાનંદી પોતાને ગણે ભલ, અખા પ્રેમાનંદ નથી ઉપન્યો પલ. ૭૨૮

ગાયા વજાડે ગુણિજન ઘણા, રંગે રૂપાળા નહિ કાંઈ મણા;

કંઠે સુરા તાળી ને તાન, ગમે ગમ્ધર્વ ને પાતરનું ગાન;

પણ અખા એ તો કસબણ કહેવાયે, પતિવ્રતાપૂર્વે તેમ ગાય. ૭૨૯

તિવ્રતા જે પિયુને બહ્જે, અનાયાસે અવરને તજે;

તેનાં વસ્ત્ર સાંધ્યા જેમ તેમ, ત્ની બરાબરી વેશ્યા કરશે કેમ;

અખા પતિવ્રતા કરૂપણી હોય, પણ મોટો ગુણા માંહે પતિવ્રતા જોય. ૭૩૦

તિવ્રતા તે સાચું વદે, સાચું બોલ્યું કેને ન સઅદે;

સાચું જેમ લીંબડાંનું પાન, તેમ કરવું લાગે સર્વે જ્ઞાન;

કડવે રોગ કાયાનો જાય, અખા મીઠાણે રોગ બમણો થાય. ૭૩૧

રોગીને તો કડવું ઘટે, લીંબડો પીધે રોગા માંહિથી માટે;

નિર્ગુણ લેંબડો જો રોગ નિર્ગમે, તો સગુણ ભોજન સુખે જમે;

નિર્ગુણ થઇ સગુણમાં મળે, તો અખા દૂધમાં સાકર ભળે. ૭૩૨

વિષય સગુણ તે વિષનું રૂપ, હરિ હરિ લીલા સગુણ તે અમૃત રૂપ;

વિષ અમૃત જો ભેળાં થાય, તો વળતું સર્વે વિષ થઇ જાય;
વિષ અમૃત જો ભેળાં થાય, તો વળતું સર્વે વિષ થૈ જાય;

નિર્વિષ્પણે કરે પ્રેમકલ્લોલ, અખા સર્વે મીઠું જેમ ઘીને ગોળ. ૭૩૩

નિર્વિષ્પણું તે સજીવના દશા, વિકાર સહિત તે મુડદાં જશાં;

મુડદાંની આભડશેઠ ઘણી, તે આભડશેઠ કોઇએ નવ ગણી;

અળગી આભડશેઠજોવા જાય, પોતાની આભડશેઠ પ્રલ્લે ના થાય. ૭૩૪

પોતાનું કોઈ ન જુવે મૂળ, કોન છે જીવ ને કોણ ચે સ્થૂળ;

ક્યો જીવ ને ક્યો એ દેશ, ક્યાંથી આવી કર્યો પ્રવેશ;

જતો ક્યાં તે સમાશે જઈ, અખા એ અજાનોપન સર્વ માંહી. ૭૩૫

જાણી વસ્તુ મહા અનૂપ, ધણીના અંશ ને ધણીનું રૂપ;

જેમ અવર્ણ જળ વનમાં પરવરે, જામે ત્યારે નામ તેનું નોખું ઠરે;

તેમ ધણીના અંશમાં પરવર્યા ભાઇ, અસુરી રણમાં રહી સમાઇ. ૭૩૬

જ્ઞાની કહે હરિ એમ કેમ હોય, નોખો નોખો ઘણું વગોય;

સુખિયો દુઃખિયો થૈને દયાળ, એવી ગડબડ કેમ કળાય;

અખા તેનો આણ જવાબ, જે સુખ દુઃખથી હરિ અળગા આપ. ૭૩૭

જેમ લુણ આવી આંધ્રણમાંઉકળે, તો અર્ણવ તેથી શે ના બલે;

તેમ સુખ દુઃખ સઘળાં જીવને, તેમાંથી કાંઈ નથી શિવને;

લુણ જલ થઇ જલમાં ભળે, એમ, સુખદુઃખ અખા દાસ થઇ ટળે. ૭૩૮

લુણા તો જળમાં જઈ જળ થયું, ત્યારે લુણપણાનું નખોદ ગયું;

ધણી કહે જ્યોતમાં જ્યોત સમાઇ, એમ દાસનું નખોદ ન હોય ભાઇ;

જલનું લુણને તે જલમાં ખપે, અખા હરિના દાસ તે હજુર્માં જપે. ૭૩૯

કલ એમ ઉરમાં નહિ આણ્ય, હરિજન રૂપ અસલ કરી જાણ્ય;

એ દીઠે આપણો સરશે અર્થ, જોયા કરે મર જુજવા ગ્રંથ;

થડા થકી તો ડાળે ચહડાય, અખા ડાળેથી થડે ઉતરાય. ૭૪૦

ડને ગ્રહો એમ સઘળા કહે, પણ ડાલ્ય વિના ફળ ક્યાંથી લહે;

એકલું થડનું થડ જો હોત, તો કોણ કહેનાર ને કોણ આ જોત;

અખા ડાળ પત્ર પુષ્પફળ થડમાં, તેમા લીલા અવતાર નામ સર્વે અટલમાં ૭૪૧

પમા સહિત જે આત્મા કથે, તે મહી વિનાજેમ પાણી મથે;

પાણી વિના જે મહી ડોલાવું, તે ભાંગે ઘણું પણ થાય ધોળૅવું;

જુગતી જાણ્યા વિના જો એકલું ધ્રાય, તો અખા એકલે નવનીત થાય. ૭૪૨

તેમ આપટળી જો જુગ આચરે, તો ગુણ વડે ગુણા તીતને વરે;

ગોરસને જળ ભેગાં મળે, મથે તો રૂપ મહી જળનું ટળે;

મથતાં માખણ થાય પ્રકાશ, અખા પાચી રહી તે પરઠી છાશ. ૭૪૩

વનીત કમાયો જુગતે કરી, જેમ દેહ આત્મા વડિયે ઓળખ્યા હરી;

તે વિવેકી સદ્ગુરુએ વલોવ્યું જદા, નવનીત નિરાળું પામ્યો તદા;

અનુભવ અગ્નિએ કીધું તૂપ, અખા ભાળ્ય એ બ્રહ્મ સ્વરૂપ. ૭૪૪

ન મૂકી જેણે ભક્તિ કરી, તેણે દીથા નિરંતર હરી;

પૈની પેરે ઘરમાં વસ્યો, તે શોકે ન રોયો ના હર્ષે હશ્યો;

અખા તે જા નર સુખિયો થયો, દ્વંદ્વાતીત નર સુખ્માં રહ્યો. ૭૪૫

દિકર્મ કીધે જીવ થાય્, જેને કારણ અહંતા પરઠાય;

પંડિત જાણે કવિનો મર્મ, અખો જાણે જીવ સાધે ધર્મ;

એ વિગત કરે તે વક્તા ખરો, અણજાણ્યે ભૂલા કાં ફરો. ૭૪૬

અખાના છપ્પા